عصر یخبندان مریخ
مأموریت ادیسه‌ی مریخ (Mars Odyssey) و پیمایش‌گر سرتاسری (Mars Global Surveyor) ناسا در مریخ شواهدی از عصر یخبندان اخیر مریخ یافته‌اند. در مقایسه با عصر یخبندان زمین، عصر یخبندان مریخ زمانی که قطب‌ها گرم شد و آب تبخیر شده به عرض جغرافیایی پایین‌تر منتقل شد، رو به فزونی رفت. عصر یخبندان مریخ زمانی رو به افول رفت که قطب‌ها سرد شدند و آب را در کلاهک‌های یخی قطب گیر انداختند.
عصر یخبندان مریخ/ Credit: NASA
محرک‌های عصر یخبندان در مریخ ظاهراً بسیار شدیدتر از محرک‌های تغییرات اقلیمیِ قابل قیاس با آن در زمین بودند. تغییرات در انحراف محور دوران و مدار حرکت سیارات، تغییرات قابل توجهی در پراکندگی یخ از نواحی قطبی به سمت عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر، هم‌ارز با هیوستن و مصر، ایجاد کرد. پژوهشگران با استفاده از داده‌های فضاپیمای ناسا و قیاس‌ها با دره‌های خشک قطب جنوبی زمین، یافته‌هایشان را در مجله‌ی Nature گزارش دادند.
دکتر جیمز هد از دانشگاه برون گفت: «بین همه‌ی سیارات منظومه‌ی شمسی، مریخ شبیه‌ترین اقلیم را به زمین دارد. هر دو به کوچک‌ترین تغییری در پارامترهای مداری حساس‌اند. اکنون می‌دانیم که مریخ مانند زمین در دوره‌ای بین عصرهای یخبندان است.»
اکتشافات در مریخ از سال ۱۹۹۹ تا دوره‌های نسبتاً اخیر، یعنی سیلاب‌کندها (دره‌های ایجاد شده توسط جریان آب)، جریان‌های یخچال‌مانند طبیعی، مناطق یخ مدفون و انباشته‌های برف محتمل، هیجان زیادی در دانشمندانی ایجاد کردند که روی زمین و سیارات دیگر مطالعه می‌کنند. اطلاعات به دست آمده از مأموریت‌های ادیسه‌ی مریخ و پیمایش‌گر سرتاسری ناسا در مریخ شواهد بیشتری از گذشته‌ی یخی اخیر فراهم کرده است.
هد و همکارانش از دانشگاه برون (دکتر ماستارد و دکتر میلیکان)، دانشگاه بوستون (دکتر مارشانت) و دانشگاه ملی خارکف در اوکراین (دکتر کرسلافسکی)، الگوهای جامعی از تصاویر چشم‌انداز و یخِ آب نزدیک به سطح مریخ را مورد بررسی قرار داده‌اند که توسط مدارگردهای مریخ نقشه‌برداری شده‌اند. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که پوششی از یخِ آب مخلوط با گرد و غبار سطح مریخ را تا عرض جغرافیایی در حد ۳۰ درجه پوشانده است، و اکنون در حال کاهش و عقب‌نشینی است. آن‌ها با مشاهده‌ی تعداد کمی از دهانه‌های ناشی از برخورد در آن تصاویر و با بازگشت به الگوهای شناخته شده‌ی تغییرات در مدار و درجه‌ی انحراف محور دوران مریخ، سن یخ‌های اخیر را حدود چهارصدهزار تا دو و یک دهم میلیون سال تخمین زده‌اند که در شرایط زمین‌شناختی خیلی تازه به شمار می‌رود. هد می‌گوید: «این نتایج نشان می‌دهد که مریخ یک سیاره‌ی مرده نیست اما دستخوش تغییرات اقلیمی‌ای شده است که چشمگیرتر از تغییرات زمین است.»
مارشانت زمین‌شناس متخصص عصر یخبندان که ۱۷ دوره‌ی موضوعی در مورد دره‌های خشک جنوبی مریخ‌گونه گذرانده است می‌گوید: «این تغییرات چشمگیر در مریخ چشم‌اندازی برای تفسیر آن‌چه که در زمین رخ داده است برای ما فراهم می‌کند. لندفرم‌ها در مریخ که پیدایش‌شان مرتبط با تغییرات اقلیمی است، به ما کمک می‌کند تا لندفرم‌های مشابه روی زمین را بسنجیم و بفهمیم. از سوی دیگر، محدوده‌ی زیستگاه‌ها در دره‌های خشک جنوبگان به ما در مطالعه‌ی پیشینه‌ی مریخ کمک می‌کند.»
ماستارد می‌گوید: «تغییرات شدید اقلیمی در مریخ این فرصت را در اختیار ما قرار می‌دهد که پیش‌بینی کنیم آیا می‌توانیم مأموریت‌های آینده‌ی مربوط به مریخ، از قبیل عملیات مارس اکسپرس اروپا و مریخ‌نوردهای اکتشافی ناسا، را بیازماییم. از جمله تغییرات اقلیمی که در طول این تغییرات شدید رخ داده است، گرم‌شدن قطب‌ها و ذوب شدن موضعی یخ‌ها در عرض‌های جغرافیایی بالا را می‌توان نام برد. این اتفاق آشکارا زیست‌بومی را گسترش می‌دهد که در آن زندگی در مریخ را ممکن می‌کند.»
بنابر گفته‌های پژوهشگران، در طول عصر یخبندان مریخ، گرم شدن قطب‌ها بخار آب را از یخ‌های قطبی به اتمسفر مریخ هدایت می‌کند. آب در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر به سطح مریخ بازمی‌گردد طوری که رسوبات یخ و برف بیشتر از حد معمول با غبار مخلوط می‌شود. این پوشش غنی از یخ (با ضخامت چند متر یا یارد) خطوط سطح مریخ را هموار و صاف می‌کنند. به صورت موضعی در مقیاس انسانی بافت پر از دست‌اندازی ایجاد می‌کند، که شبیه به سطح توپ بسکتبال است و نیز در برخی سطوح یخی جنوبگان دیده می‌شود. زمانی که یخ در بالای سطح پوششی به اتمسفر تصعید می‌شود، غبار مخلوط با خود را ترک می‌کند، که لایه‌ی عایقی روی یخ‌های باقی مانده ایجاد می‌کند. در مقایسه، روی زمین، عصرهای یخبندان دوره‌هایی هستند که قطب‌ها سرد می‌شوند. افزایش ورقه‌های یخ، آب را به سوی اقیانوس‌های آبِ مایع می‌کشاند که مریخ فاقد آن است.
دکتر جیم گراوین، دانشمند تراز اول ناسا در اکتشافات مریخ، می‌گوید: «این پژوهش‌های جالب تازه در حقیقت غیرت ناسا را در استراتژی «یافتن آب» در مطالعه‌ی مریخ نشان می‌دهد. اگر مریخ‌نوردهای اکتشافی فرود موفقیت‌آمیزی داشته باشند، ما امیدواریم که این استراتژی تا ژانویه ادامه یابد. مدارگرد اکتشافی مریخ ارسال شده در سال ۲۰۰۵ و کاوشگر نزدیک به قطب فنیکس (به معنای ققنوس) ارسال شده در سال ۲۰۰۷ این توانایی را دارند که به طور مستقیم این یافته‌های حیرت‌انگیز توسط پروفسور هد و گروه‌اش را دنبال کنند.»
پیمایش‌گر سرتاسری از سال ۱۹۹۷، و اودیسه از سال ۲۰۰۱ به دور مریخ می‌گردند. آزمایشگاه رانشگر جت ناسا، بخشی از مؤسسه‌ی تکنولوژی کالیفرنیا در پاسادینا، هر دو مأموریت را برای دفتر علوم فضایی ناسا در واشنگتن دی. سی. مدیریت می‌کند.
تصویر زیر چشم‌اندازی سه‌بعدی است که از داده‌های تصوری ِ گرفته شده توسط ابزار تمیس (THEMIS) در فضاپیمای ادیسه‌ی مریخ ِ ناسا ساخته شده است.
Credits: NASA/JPL/Arizona State University, R. Luk
اطلاعات بیشتر در مورد مأموریت‌های مریخ ناسا را می‌توانید با استفاده از لینک زیر پیگیری کنید:
منبع:
دیدگاه خود را بنویسید